Το μαύρο ύφασμα, δεμένο σφιχτά γύρω από τον καρπό των Αναστενάρηδων, η βαριά πατημασιά και ο λυγμός στη φωνή κάθε φορά που ξεκινούσε ο σκοπός για τον «Κωνσταντίνο τον μικρό, τον ΜικροΚωνσταντίνο», πρόδιδαν πως η αναβίωση του εθίμου, χθες το βράδυ, στο κονάκι του συλλόγου «Τα Αναστενάρια του Λαγκαδά» της οικογένειας Γκαϊτατζή θα ήταν διαφορετική∙ όχι ως προς την ουσία του εθίμου και την τιμή στον Άγιο Παντελεήμονα αλλά ως προς τη θλίψη στην ψυχή όλων όσοι είχαν την τύχη να γνωρίσουν τα προηγούμενα χρόνια τον αρχιαναστενάρη Αναστάσιο Γκαϊτατζή, ο θάνατος του οποίου, 40 ημέρες πριν, σε ηλικία 86 ετών, «βύθισε» στο πένθος μια ολόκληρη κοινότητα.
Ο δικός τους κυρ- Τάσος μπορεί να μην ήταν εκεί, χθες, ως φυσική παρουσία για να δώσει το σύνθημα «άντε για τη φωτιά!», όπως έκανε επί δεκαετίες σ’ αυτό το ίδιο κονάκι, όπου αναβίωσαν για ακόμη μια φορά χθες τα Αναστενάρια του Καλοκαιριού, αλλά η μορφή του ήταν παντού: στην ασπρόμαυρη φωτογραφία του από αναβίωση του εθίμου χρόνια πριν, στο δωμάτιο με τις εικόνες και τα τάματα, στον πολύχρωμο φωτογραφικό καμβά στο μικρό σαλονάκι στην είσοδο που υποδέχεται τους επισκέπτες του κονακιού, αλλά κυρίως στις κουβέντες όλων όσοι ήταν εκεί και αναμόχλευαν μνήμες από το παρελθόν μαζί με τον γιο του, Σωτήρη, συνεχιστή του εθίμου που έφεραν στην περιοχή πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας από το χωριό Κωστί.
Η συγκίνηση «ξεχείλισε», όταν ο Σωτήρης Γκαϊτατζής, μαζί με τους υπόλοιπους Αναστενάρηδες και τους οργανοπαίχτες με τον νταχαρέ, τη θρακιώτικη λύρα και την γκάιντα, πήγαν στο σπίτι του αρχιαναστενάρη, δίπλα από το κονάκι, για να πάρουν την ευχή από τη σύζυγό του, την κυρα-Φωτεινή, που ήταν 16 χρονών όταν «πρωτοπάτησε» και μας έλεγε σε κάποια άλλα Αναστενάρια, μερικά χρόνια πριν, ότι «…την πρώτη φορά ήταν σαν να μού ήρθε ένας αέρας, να μ’ άρπαξε και να με έβαλε στη φωτιά». Χθες το βράδυ, τα πόδια ήταν βαριά, ασήκωτα από το πένθος, τα μάτια βούρκωσαν μόλις ξεκίνησαν να παίζουν τα όργανα, αλλά η ευχή «και του χρόνου» βγήκε αβίαστα από το στόμα της, όταν ο γιος της έσκυψε να της φιλήσει το χέρι.
Λίγο αργότερα, ήταν ο ίδιος που έδινε το σύνθημα «άντε για τη φωτιά», με το οποίο οι αναστενάρηδες άρχισαν να οδεύουν προς τα κάρβουνα και το έθιμο προς την κορύφωσή του. Οι νέοι με τις άσπρες λαμπάδες στην αρχή της πομπής-η 13χρονη κόρη του Σωτήρη Γκαϊτατζή που, όπως μας έλεγε, από μικρή παρακολουθεί πιστά το έθιμο, αλλά και ο γιος ενός άλλου Αναστενάρη, του Δημήτρη- είναι η ελπίδα πως το έθιμο αυτό που φυλάσσουν ως κόρη οφθαλμού οι μεγαλύτεροι θα περάσει στις επόμενες γενιές. Χθες βράδυ, το βλέμμα και των δυο ήταν καρφωμένα στον χώρο της πυροβασίας, εκεί που οι Αναστενάρηδες χορεύοντας τρεις φορές γύρω από τη θρακιά και σταυρώνοντας τις εικόνες ρίχνονταν στα κάρβουνα, «πατώντας» πάνω τους με τη φλόγα της ψυχής.
«Όλα πήγαν καλά» χθες το βράδυ και τα Αναστενάρια του Καλοκαιριού φώτισαν τις ψυχές όλων όσοι βρέθηκαν εκεί, αψηφώντας τη ζέστη που δεν έλεγε να «πέσει» ακόμη κι όταν άρχισε να δύει ο ήλιος, αλλά και τα σμήνη των κουνουπιών που δεν σταμάτησαν να τσιμπάνε τους …«γλυκοαίματους». Ικανοποιημένος που κατάφερε να εκπληρώσει την επιθυμία του πατέρα του να αναβιώσουν τα Αναστενάρια στη γιορτή του Αγίου Παντελεήμονα ήταν ο Σωτήρης Γκαϊτατζής, ενώ λίγο πιο πέρα ο Κώστας, ένας απ’ αυτούς που «πάτησε» χθες, εξιστορούσε πως ανήμερα των χθεσινών του γενεθλίων γιόρταζε και τα είκοσι χρόνια του στον χώρο των Αναστενάρηδων.
Πολλά τα γνώριμα πρόσωπα στο κονάκι Γκαϊτατζή, αλλά και κάποια νέα. Εκεί ήταν, χθες το βράδυ, και μέλη της Λαογραφικής Εταιρείας Αγίας Ελένης, που αναβιώνει το έθιμο δυο φορές τον χρόνο, του Αγίου Αθανασίου και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, με τον πρόεδρό τους Γιάννη Λάντζο να μιλάει με πάθος για την ανάγκη να κρατηθεί το έθιμο να και να το παραδώσουν οι μεγαλύτεροι «αλώβητο» στις επόμενες γενιές. Μεταξύ των επισκεπτών ήταν και η Αμερικανίδα εθνολόγος – ερευνήτρια, συγγραφέας και δασκάλα ελληνικών χορών Υβόννη Χαντ, η οποία εδώ και σχεδόν τέσσερις δεκαετίες έχει κάνει την Ελλάδα δεύτερη πατρίδα της, καταγράφοντας την πλούσια χορευτική και μουσική της παράδοση, αλλά κι ένα τηλεοπτικό συνεργείο από τη γειτονική Βουλγαρία, μια χώρα με τους δικούς της Αναστενάρηδες.
Ευχή όλων; Να είναι όλοι εκεί στο επόμενο «ραντεβού», στα Αναστενάρια του Χειμώνα.
