Τα έργα τέχνης που κοσμούν τις αίθουσες και τους τοίχους των μουσείων στον δυτικό κόσμο δεν αποκτώνται πάντα με αξιόπιστα μέσα.
Μερικά από τα πιο διάσημα μουσειακά εκθέματα και αντικείμενα που εκτίθενται σε μέρη όπως το Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο έχουν παρθεί από άλλες χώρες – βλέπε Ελγίνεια.
Από την Αίγυπτο ως την Ελλάδα και την Αφρική, οι ηγέτες από αυτά τα έθνη συνεχίζουν να μιλούν ανοιχτά και να ζητούν την επιστροφή της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.
Ταφική μάσκα Ka-Nefer-Nefer
Μουσείο: Μουσείο Τέχνης Saint Louis, St. Louis
Περιοχή Προέλευσης: Saqqara, Αίγυπτος
Το 1951, ο αρχαιολόγος Mohammed Zakaria Goneim ανέσκαψε και ανακάλυψε την νεκρική μάσκα της Αιγύπτιας ευγενούς Ka-Nefer-Nefer. Γνωστή και ως “The Twice-Beautiful Ka”, η Ka-Nefer-Nefer έζησε κατά τη διάρκεια της 19ης Δυναστείας στην Αρχαία Αίγυπτο. Κατασκευασμένη από γύψο, λινό, ρητίνη, γυαλί, ξύλο, χρυσό και χρωστική ουσία, η νεκρική μάσκα είναι ένα παράδειγμα γλυπτικής του Νέου Βασιλείου.
Στη δεκαετία του 1970, η αιγυπτιακή κυβέρνηση ανακάλυψε ότι η μάσκα Ka-Nefer-Nefer έλειπε. Μετά από δύο δεκαετίες, και το Μουσείο Τέχνης Saint Louis στην Αμερική αγόρασε τη μάσκα από τη γκαλερί Phoenix Ancient Art της Νέας Υόρκης για κάτι λιγότερο από 500.000 δολάρια. Όταν η μάσκα έγινε μέρος των μόνιμων εκθεμάτων του μουσείου, η Αίγυπτος υποστηρίζοντας ότι προφανώς είχε μεταφερθεί εκτός της χώρας υπό κακουργηματικές συνθήκες και έπρεπε να επιστραφεί.
Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, σε μια άνευ προηγουμένου κίνηση, μήνυσε το Μουσείο Τέχνης του Saint Louis το 2011 με την ελπίδα ότι η μάσκα θα επαναπατριστεί στην Αίγυπτο. Η υπόθεση κατέρρευσε όταν οι δικηγόροι των ΗΠΑ δεν τήρησαν την προθεσμία κατάθεσης. Παραμένει στο Saint Louis μέχρι σήμερα.
Ταφική μάσκα Ka-Nefer-Nefer/ Αγάλματα του Βασιλείου της Dahomey
Αγάλματα του Βασιλείου της Dahomey
Τρέχον Μουσείο: Musée du quai Branly, Παρίσι
Περιοχή προέλευσης: Μπενίν, Αφρική
Η γαλλική κυβέρνηση υπό τον Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν έχει δεσμευτεί να επαναπατρίσει αντικείμενα και έργα τέχνης που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια του αποικισμού. Μεταξύ πολλών αντικειμένων από την Αφρική είναι 26 κομμάτια που ελήφθησαν κατά τη λεηλασία του παλατιού Abomey το 1892. Αυτά τα ξύλινα αγάλματα, περίτεχνα λεπτομερή και ζωγραφισμένα, περιλαμβάνουν βασιλικές κορυφές που αντιπροσωπεύουν διαφορετικούς ηγεμόνες από το Βασίλειο της Dahomey, το οποίο άκμασε μεταξύ 17ου και 19ου αιώνα στο σύγχρονο Μπενίν.
Το 2019, η Γαλλία και το Μπενίν υπέγραψαν συμφωνία που διασφαλίζει τόσο την επιστροφή αυτών των αντικειμένων όσο και την οικονομική υποστήριξη της γαλλικής κυβέρνησης για την κατασκευή ή την αναδιαμόρφωση μουσείων στο Μπενίν. Η υπόσχεση του Μακρόν να επιστρέψει και τα 26 κομμάτια μέχρι τις αρχές του 2021, ωστόσο, δεν εκπληρώθηκε…
Σφίγγα/ Τα Ελγίνεια Μάρμαρα/ Κεφάλι Hoa Hakananai’a
Σφίγγα
Τρέχον Μουσείο: Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο
Περιοχή Προέλευσης: Γκίζα, Αίγυπτος
Κατασκευασμένη κατά τη διάρκεια του Παλαιού Βασιλείου της αρχαίας Αιγύπτου ως ζωντανή εικόνα του Φαραώ της Τέταρτης Δυναστείας Khafre, η μυστικιστική και λατρεμένη Μεγάλη Σφίγγα της Γκίζας λείπει ένα σημαντικό στοιχείο: η γενειάδα της. Θραύσματα από το ασβεστολιθικό “Beard of the Sphinx” είναι στην πραγματικότητα διάσπαρτα σε όλο τον κόσμο και το Βρετανικό Μουσείο φιλοξενεί αυτό που ισχυρίζεται ότι είναι ένα «μικρό θραύσμα» του εμβληματικού γλυπτού.
Το μουσείο φέρεται να απέκτησε το κομμάτι από τον Τζιοβάνι Μπατίστα Καβίλια, ο οποίος το ανέσκαψε το 1817. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πώς έπεσε η γενειάδα! Ανεξάρτητα από το πώς κατέληξε να αποσπαστεί από το κεφάλι του, οι Αιγύπτιοι θέλουν να επιστρέψει η Γενειάδα της Σφίγγας στην αρχική της θέση, όπου χρησιμεύει ως στήριγμα για το «κάπως ασταθές κεφάλι»!
Τα Ελγίνεια Μάρμαρα
Τρέχον Μουσείο: Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο
Περιοχή Προέλευσης: Αθήνα, Αρχαία Ελλάδα
“Συμβολίζουν το ίδιο το θεμέλιο του ελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτισμού, που έχει παγκόσμια σημασία. Τα τεμαχισμένα γλυπτά προσβάλλουν την κοινή μας ευρωπαϊκή κληρονομιά και την αντίληψή της παγκοσμίως”, μοιράστηκε η Ελληνίδα μέλος της ΕΕ Ρόδη Κράτσα-Τσαγκαροπούλου κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης για τη μοίρα των Ελγίνειων Μαρμάρων, που αφαιρέθηκαν από τους χώρους της Ακρόπολης μεταξύ 1801 και 1812.
Οι προσπάθειες να μεσολαβήσουν για μια συμφωνία μεταξύ του Βρετανικού Μουσείου και των Ελλήνων δεν έχουν καταλήξει πουθενά. Τόσο η UNESCO όσο και η ΕΕ έχουν εμπλακεί στη διαμεσολάβηση, αλλά παραμένουν επί του παρόντος επί βρετανικού εδάφους…
Κεφάλι Hoa Hakananai’a
Τρέχον Μουσείο: Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο
Περιοχή Προέλευσης: Νησί του Πάσχα, Ωκεανία
Τα εντυπωσιακά αγάλματα από βασάλτη του Νησιού του Πάσχα εμφανίζονται σε μουσεία σε όλο τον κόσμο από τον 19ο αιώνα. Γνωστά στους ιθαγενείς ως μοάι, αυτές οι μεγάλες κατασκευές σε σχήμα ανθρώπινου κεφαλιού χτίστηκαν από το 1100 έως το 1600 μ.Χ. Αν και τα περισσότερα από τα εκτιμώμενα 887 παλαιολιθικά μνημεία παραμένουν στο νησί της Πολυνησίας, τα αγάλματα που λείπουν αποτελούν σημαντική αιτία προβληματισμού μεταξύ των ιθαγενών Ράπα Νούι.
Το Hoa Hakananai’a, που μεταφράζεται σε “χαμένος ή κλεμμένος φίλος”, είναι ένα δημοφιλές έκθεμα στο Βρετανικό Μουσείο, που αποκτήθηκε αφότου το βρετανικό πλοίο HMS Topaze το απομάκρυνε από το νησί το 1869. Το 2018, ο κυβερνήτης Tarita Alarcón Rapu, πήγε στο Βρετανικό Μουσείο με την ελπίδα να πείσει τη διοίκησή του να επιστρέψει το ιερό πολιτιστικό τεχνούργημα στο σπίτι του. Είπε: Ήρθαμε όλοι εδώ, αλλά είμαστε απλώς το σώμα – οι Άγγλοι έχουν την ψυχή μας. Και είναι η κατάλληλη στιγμή ίσως να μας στείλετε πίσω (το άγαλμα) για λίγο, ώστε οι γιοι μας να το δουν όπως μπορώ να το δω εγώ.
Το 2019, εκπρόσωποι από το Βρετανικό Μουσείο ταξίδεψαν στο Νησί του Πάσχα, αλλά δεν έχει σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος ως προς τον επαναπατρισμό του Hoa Hakananai’a…
Θησαυρός του Πριάμου
Θησαυρός του Πριάμου
Τρέχον Μουσείο: Μουσείο Πούσκιν, Μόσχα
Περιοχή Προέλευσης: Hissarlik, Τουρκία
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Heinrich Schliemann αφιέρωσε την καριέρα του στην εύρεση των υπολειμμάτων της Τροίας, που έγιναν διάσημα από την Ιλιάδα του Ομήρου. Το 1871, ο Schliemann ανέσκαψε την τουρκική πόλη Χισαρλίκ, όπου βρήκε στοιχεία που τη θεωρούσαν αρχαία τοποθεσία της Τροίας. Ανάμεσα στα ευρήματά του ήταν ένας θησαυρός διακοσμητικών χρυσών κοσμημάτων που ο Schliemann ονόμασε Θησαυρός του Πρίαμου από τον διαβόητο βασιλιά της Τροίας.
Ο Schliemann τα έφερε στη Γερμανία και εκτέθηκαν σε πολλά μουσεία τόσο στη Γερμανία όσο και στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά την ήττα της Γερμανίας το 1945, τα σοβιετικά στρατεύματα κατέλαβαν τον Θησαυρό του Πρίαμου. Για δεκαετίες, η ΕΣΣΔ αρνιόταν ότι είχε στην κατοχή της τα ανεκτίμητα βραχιόλια και τα μενταγιόν. Το 1993, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, η ρωσική κυβέρνηση παραδέχτηκε τελικά ότι ο θησαυρός ήταν στην κατοχή της.
Οι Γερμανοί αξιωματούχοι απηύθυναν έντονες έκκληση στους Ρώσους για την επιστροφή του Θησαυρού του Πριάμου, αλλά οι Τούρκοι είναι αυτοί που επιμένουν ότι τους αξίζει να δουν τα αντικείμενα στο έδαφος της Ανατολίας, από όπου προέρχονται. «Οι Γερμανοί τους ζήτησαν πίσω, αλλά εμείς λέμε ότι είναι δικοί μας και πρέπει να τους έχουμε πίσω», είπε το 2018 ο τουρκικός κοινοβουλευτικός βουλευτής Serdal Kuyucuoglu. «Είναι μια μακρά ιστορία που θα συνεχιστεί για πολλά χρόνια, αλλά πρώτα πρέπει σταματήστε την κλοπή αυτών των αντικειμένων». Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο διαθέτει μία μικρή, αλλά αξιόλογη και αντιπροσωπευτική συλλογή αρχαιοτήτων (αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, οστέινα και χάλκινα εργαλεία και μικροαντικείμενα).
