Η 13η Φεβρουαρίου καθιερώθηκε μετά από απόφαση της UNESCO το 2011 ως η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου. Σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Ραδιοφώνου είναι η αναβάθμιση της διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των ραδιοφωνικών οργανισμών, η προώθηση της πρόσβασης στην πληροφόρηση και η προάσπιση της ελευθερίας της έκφρασης.
Με την ευκαιρία των 100 και πλέον χρόνων του ραδιοφώνου το θέμα της φετινής παγκόσμιας ημέρας ραδιοφώνου είναι «Ένας αιώνας ενημέρωσης, ψυχαγωγίας, επιμόρφωσης» · θέμα που αντικατοπτρίζει την εμπιστοσύνη του κοινού προς το ραδιόφωνο αλλά και τις αυξημένες προκλήσεις εξαιτίας της λειτουργίας των ψηφιακών πλατφόρμων.
Για την φετινή Ημέρα Ραδιοφώνου η UNESCO έχει δημιουργήσει διαδικτυακό χάρτη, www.unesco.org/en/days/world-radio/map, επιτρέποντας σε ραδιοφωνικούς οργανισμούς ή και άλλους σχετικούς φορείς διασυνοριακές συνδέσεις, προάγοντας έτσι τη συνεργασία μεταξύ τους. Για να είναι εφικτή η σύνδεση χρειάζεται εγγραφή και δήλωση επιθυμίας συμμετοχής σε διασυνοριακή συνεργασία, στο σύνδεσμο www.unesco.org/en/days/world-radio/2024/register.
Περαιτέρω, η UNESCO προτείνει 13 δράσεις, ανάμεσα στις οποίες προηχογραφημένες και ζωντανές εκπομπές λόγου, επισκέψεις σε ραφιοφωνικούς οργανισμούς, podcasts, που μπορούν να οργανωθούν για προαγωγή και ενίσχυση της ραδιοφωνικής παραγωγής και συνεργασίας. Όλες οι δράσεις που η UNESCO προτείνει είναι προσβάσιμες στην ιστοσελίδα της.
Η τεχνολογική ιστορία του ραδιοφώνου
Το ραδιόφωνο έφερε τεχνολογική επανάσταση στην ανθρωπότητα καθώς αποτέλεσε το πρώτο ηλεκτρονικό μέσο μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Δικαίως λοιπόν η 13η Φεβρουαρίου κάθε έτους έχει αφιερωθεί στο ραδιόφωνο που μέχρι σήμερα εξελίσσεται και έχει βασικό ρόλο στην επικοινωνία. Ο πατέρας του ραδιοφώνου Αλεξάντερ Ποπόφ το 1895 κατόρθωσε να μεταδώσει ηχητικά σήματα Μορς διαμέσου ερτζιανών κυμάτων.
Το ραδιόφωνο είναι δέκτης ηλεκτρομαγνητικών εκπομπών σε ορισμένη συχνότητα με μια κεραία και μετατροπέας σε ήχο. Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα λαμβάνονται από την κεραία, αποκωδικοποιούνται, μετατρέπονται σε ηλεκτρικό ρεύμα και στη συνέχεια σε ήχο από το ηχείο. Ραδιοφωνία, επίσης, θεωρείται και όλη η διαδικασία εκπομπής και λήψης ραδιοκυμάτων.
Τα Χριστούγεννα του 1906 στη Νέα Υόρκη
Οι επιτυχίες του Μαρκόνι και άλλων ερευνητών όπως του Ρέτζιναλντ Φέσεντεν και του Λη ντε Φόρεστ αποτελούν την απαρχή της ανάπτυξης της ραδιοφωνίας. Η ραδιοφωνία, η οποία συνίσταται στη μετάδοση ομιλιών, μουσικής και λόγου σε μεγάλες αποστάσεις χωρίς τη μεσολάβηση αγωγών, αλλά με ηλεκτρομαγνητικά κύματα, και στη λήψη τους από ειδικούς δέκτες, αποτελεί πρακτική εφαρμογή της εφεύρεσης των ηλεκτρονικών λυχνιών. Άρχισε να αναπτύσσεται τη δεκαετία του 1910 στις ΗΠΑ.
Ήταν παραμονές των Χριστουγέννων του 1906 στη Νέα Υόρκη όταν ο Φέσεντεν μετέδωσε για πρώτη φορά φωνή και μουσική μέσω ραδιοκυμάτων
Στην Ελλάδα το 1923
Στην Ελλάδα ήδη από το 1923 άρχισε μια προσπάθεια εγκατάστασης ραδιοφωνικού πομπού. Οι πειραματισμοί κράτησαν αρκετά χρόνια. Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός εξέπεμψε στη Θεσσαλονίκη με ιδιωτική πρωτοβουλία από το ραδιοηλεκτρολόγο Χρήστο Τσιγγιρίδη την 25η Μαρτίου του 1928. Για 20 ολόκληρα χρόνια λειτούργησε στην πόλη, μεταδίδοντας τακτικά εκπομπή-εκπομπές.
Πρωτοπόρος ο Χρίστος Τσιγγιρίδης
Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης από τη Φιλιππούπολη (1877 – 17 Δεκεμβρίου 1947) ήταν Έλληνας ηλεκτρολόγος μηχανικός και σπουδαίος καινοτόμος της εποχής του ήταν ο πρώτος που εισήγαγε στην Ελλάδα την τεχνογνωσία και τεχνολογία της μικροφωνικής εγκατάστασης και υπεύθυνος για την εγκατάσταση του πρώτου ηχητικού συστήματος της Βουλής των Ελλήνων. Είναι κυρίως γνωστός για την ίδρυση του πρώτου ραδιοφωνικού σταθμού της Ελλάδας και των Βαλκανίων, με έδρα τη Θεσσαλονίκη.
Η Β΄ΔΕΘ το 1927
Το 1927 με την ευκαιρία της Β’ ΔΕΘ εισάγει πομπό Siemens & Halske 400 Watt και αναζητώντας ύψος και εμβέλεια για την κεραία του, με την βοήθεια του φίλου του Στέφανου Ελευθερίου υποδιευθυντού της ΔΡΥΝ-Βοτανικού (Διεύθυνση Ραδιοτηλεγραφικής Υπηρεσίας Ναυτικού) κάνει την πρώτη του επίσημη ραδιοφωνική εκπομπή από την Ναυτική Κεραία του Λευκού Πύργου, στην εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου με Εθνικό Ύμνο, προσευχή, πατριωτική ομιλία και εμβατήρια.
Από τον Σταθμό του Τσιγγιρίδη πέρασαν ουκ ολίγοι καλλιτέχνες. Το γραμμόφωνο μόλις είχε γίνει ηλεκτρικό, οι δίσκοι λιγοστοί κι ακόμη φτωχότερη η Ελληνική δισκογραφία. Ούτε το μαγνητόφωνο είχε έλθει στο προσκήνιο ακόμη. Έτσι, το μουσικό πρόγραμμα αποτελούνταν από ζωντανές εκτελέσεις κομματιών από τραγουδιστές και οργανοπαίχτες, μέσα στο στούντιο.
Παρεμβολές στο Μπάρι
Ο ραδιοσταθμός Τσιγγιρίδη παρενέβαλε σκοπίμως από τις αρχές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου παράσιτα στον προπαγανδιστικό φασιστικό ραδιοφωνικό σταθμό του Μπάρι. Από το ραδιοσταθμό Θεσσαλονίκης ενημερώθηκαν επίσης οι Θεσσαλονικείς την εισβολή των Ιταλών, καθώς το σήμα του ραδιοσταθμού Αθηνών δεν έφτανε στη Θεσσαλονίκη.
Κατά τη γερμανική κατοχή ο πομπός κατασχέθηκε και ο Τσιγγιρίδης φυλακίστηκε. Οι Γερμανοί στρατιωτικοί πίστευαν ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν τον πομπό μόνοι τους. Όμως αυτό στάθηκε αδύνατο. Έτσι την επόμενη κιόλας ημέρα τον αποφυλάκισαν για να μπορέσουν να κάνουν την προπαγάνδα τους.
Του πήραν τον σταθμό
Mετά την απελευθέρωση ο πομπός αγοράσθηκε από τον Μάρκο Βαφειάδη και λειτούργησε για λίγο υπέρ αυτού, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Το 1945 επιστρέφει στα χέρια του ιδιοκτήτη του και ξαναρχίζει τις εκπομπές. Για περίπου ένα χρόνο ο πομπός πήρε προσωρινή άδεια συνεχούς λειτουργίας.
Παρά τις υποσχέσεις ότι το Ράδιο Τσιγγιρίδη θα παρέμενε ως Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονίκης, το ΕΙΡ (Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας) απαλλοτριώνει αναγκαστικά με ευτελές ποσό τον σταθμό του Τσιγγιρίδη και εγκαθιστά Αγγλικό στρατιωτικό πομπό MARCONI C-43 250 WATT ,στην εγκατάσταση βραχέων ΤΤΤ στην Δόξα Τριανδρείας ,με στούντιο στο Σπίτι του Στρατιώτη στο στρατιωτικό θέατρο της πόλης, όπου εγκαινιάζεται ο κρατικός πλέον Σταθμός της Θεσσαλονίκης την 1η Μαρτίου 1947.
Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης παραμένει άνεργος μετά την αναγκαστική εξαγορά των μηχανημάτων του, καθώς το κρατικό ίδρυμα αποφασίζει να μην αξιοποιήσει την τεχνογνωσία και την εμπειρία του.
Το απαλλοτρίωσαν
Mετά την απελευθέρωση ο πομπός αγοράσθηκε από τον Μάρκο Βαφειάδη και λειτούργησε για λίγο υπέρ αυτού, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Το 1945 επιστρέφει στα χέρια του ιδιοκτήτη του και ξαναρχίζει τις εκπομπές. Για περίπου ένα χρόνο ο πομπός πήρε προσωρινή άδεια συνεχούς λειτουργίας.
Παρά τις υποσχέσεις ότι το Ράδιο Τσιγγιρίδη θα παρέμενε ως Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονίκης, το ΕΙΡ (Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας) απαλλοτριώνει αναγκαστικά με ευτελές ποσό τον σταθμό του Τσιγγιρίδη και εγκαθιστά Αγγλικό στρατιωτικό πομπό MARCONI C-43 250 WATT ,στην εγκατάσταση βραχέων ΤΤΤ στην Δόξα Τριανδρείας ,με στούντιο στο Σπίτι του Στρατιώτη στο στρατιωτικό θέατρο της πόλης, όπου εγκαινιάζεται ο κρατικός πλέον Σταθμός της Θεσσαλονίκης την 1η Μαρτίου 1947.
Το όπλο του Μεταξα
Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς έχοντας σπουδάσει στη Γερμανία ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε τη δύναμη του ραδιοφώνου και αποτέλεσμα βασικό όπλο της προπαγάνδας του.
Ο πρώτος εθνικός ραδιοφωνικός σταθμός ιδρύθηκε και λειτούργησε στην Αθήνα, αφού στις 25 Μαρτίου του 1938 εγκαινιάστηκε από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Β΄, ενώ το 1945 ιδρύθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.) που ανέλαβε την ευθύνη λειτουργίας του σταθμού.
Αμέσως μετά την απελευθέρωση άρχισαν να ιδρύονται κι άλλοι σταθμοί σε διάφορες πόλεις της χώρας που υπάγονταν στη δικαιοδοσία του Ε.Ι.Ρ., καθώς και πολλοί στρατιωτικοί σταθμοί, υπό τη δικαιοδοσία των ενόπλων δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ).
Οι «πειρατές»
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, αρχικά η μπάντα των μεσαίων και στη συνέχεια η ζώνη των FM κατακλύζεται από εκατοντάδες ερασιτέχνες (οι επονομαζόμενοι και «πειρατές»), που εκπέμπουν πολυποίκιλα προγράμματα, αμφισβητώντας ανοιχτά το ραδιοφωνικό μονοπώλιο της κρατικής ραδιοφωνίας. Ραδιοσταθμό κατασκεύασαν, επίσης, οι φοιτητές του ΕΜΠ κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου κατά της Χούντας το 1973. Χαρακτηριστικές ήταν οι εκπομπές του ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου με τις αναγγελίες της εκφωνήτριας Μαρίας Δαμανάκη.
Η κεραία στα Λιόσια
Ο πρώτος σταθμός με τεράστια κεραία στήθηκε στα Λιόσια με πομπό της Telefunken. Τα ραδιοφωνικά στούντιο ήταν σε υπόγειο χώρο του Ζαππείου. Την 25η Μαρτίου 1938 τραβήχτηκαν καλώδια από το Ζάππειο στα Ανάκτορα για την επετειακή ομιλία του Βασιλιά που ήταν και η πρώτη εξωτερική μετάδοση.
Τα πρώτα χρόνια το ραδιόφωνο λέγοντας και «βραδυόφωνο» διότι για λόγους οικονομίας το πρόγραμμα άνοιγε μόνο τις βραδυνές ώρες γιατί το πρωί όλοι εργάζονταν.
Το διάγγελμα του Μεταξά με την άρνηση του στους Ιταλούς και το περίφημο «ΟΧΙ» τον Οκτώβριο του 1940, η είσοδος των Γερμανών στην Ελλάδα και στην Αθήνα αλλά και η απελευθέρωση της χώρας αποτυπώθηκαν στην ιστορία του ραδιοφώνου.
Ο «Αράπης» και το Λονδίνο
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής τα ραδιόφωνα ήταν το μέσον ενημέρωσης του λαού στην Ελλάδα. Μάλιστα οι Γερμανοί είχαν διατάξει το σφράγισμα των ραδιοφώνων ώστε να πιάνουν μόνο τον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Αθήνας που ήταν κατοχικός και ελεγχόμενος. Με πολύ ρίσκο πολίτες διατηρούσαν σε κρυφά σημεία δέκτες ραδιοφώνου για να ακούν Λονδίνο και Κάιρο που συνθηματικά ονομάζοντας και «Αράπης». Πολλοί έκρυβαν τα ραδιόφωνα σε πηγάδια, τουαλέτες και υπόγεια για να μην γίνονται αντιληπτοί από τους Γερμανούς.
Στην ιστορία πέρασε και η φωνή του εκφωνητή Κώστα Σταυρόπουλου που εκφώνησε όλα τα κρίσιμα διαγγέλματα με την είσοδο των Γερμανών και την απελευθέρωση.
Μετά έγιναν οι ηχογραφήσεις
Στην πραγματικότητα οι μαγνητοφωνήσεις των διαγγελμάτων έγιναν πολύ αργότερα καθώς τα πρωτότυπα δεν είχαν καταγραφεί. Χαρακτηριστικό και το σήμα του «Τσοπανάκου» με τις χαρακτηριστικές κουδούνες που αρχικά προκάλεσα αντιδράσεις αλλά έμελλε να ταυτιστούν με τις ιστορικές στιγμές του έπους του ΄40.
Τη δεκαετία του ’60 αμφισβητείται στην Ευρώπη το κρατικό ραδιόφωνο, γιατί δεν μετέδιδε Ροκ μουσική και απορρίπτεται από τη νεολαία της εποχής.
Ραδιόφωνο, κινηματογράφος και θέατρο
Το ραδιόφωνο και ο κινηματογράφος χάραξαν για λίγο κοινή πορεία. Και τα δύο αυτά Μέσα είχαν ιδιαίτερη επιρροή στις μαζικές κοινωνίες του Μεσοπολέμου.
Ενώ όμως το ραδιόφωνο μπορούσε να εισβάλλει σε κάθε σπίτι με τις άμεσες ειδήσεις του, οι θεατές του κινηματογράφου μαζεύονταν στις αίθουσες και παρακολουθούσαν τα επίκαιρα ή «ζουρνάλ». Όσο για την ψυχαγωγία, ο κινηματογράφος είχε το πλεονέκτημα του υπερθεάματος, κάτι που εξακολουθεί να έχει και στις μέρες μας. Το ραδιόφωνο προσέφερε το ραδιοφωνικό θέατρο και τις σειρές.
Αχαλίνωτη φαντασία
Το θετικό, φυσικά, στο ραδιόφωνο είναι ότι αφήνει τη φαντασία του ακροατή να απεικονίσει όπως αυτός θέλει τους ήρωες του έργου. Ο Άντριου Κρισέλ αναφέρει στο βιβλίο του.
«Η Γλώσσα του Ραδιοφώνου», ότι στο κανονικό θέατρο ο θεατής μπορεί να απεικονίσει στο μυαλό του όσα συμβαίνουν ή αναφέρονται εκτός σκηνής, αλλά αυτό που του δείχνεται επί σκηνής αφήνει ελάχιστη ελευθερία στη φαντασία.
Αντίθετα, ο ακροατής του ραδιοφωνικού θεάτρου φαντάζεται τη φυσιογνωμία των ηρώων, την ενδυμασία τους, όπως αυτός επιθυμεί.
Η νέα τεχνολογία
Στην ανάπτυξη του ραδιοφώνου, ως συσκευής, συνέβαλε αποφασιστικά η τεχνολογία των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων. Έτσι, σήμερα, είναι δυνατή η κατασκευή ιδιαίτερα μικρών ραδιοφωνικών δεκτών, τόσο μικρών, μάλιστα, ώστε να ενσωματώνονται σε συσκευές όπως τα κινητά τηλέφωνα.
Οι κατηγορίες ραδιοφώνων
Το ραδιόφωνο παραμένει σημαντικός φορέας τόσο πληροφοριών όσο και μουσικής/ακροαστικής διασκέδασης και η μόνη εναλλακτική λύση για τους ανθρώπους που θέλουν να ενημερώνονται ή να διασκεδάζουν, κάνοντας παράλληλα και κάποια άλλη εργασία, όπως, π.χ. να οδηγούν, να διαβάζουν ή να γράφουν.
Το αναλογικό ή συμβατικό ραδιόφωνο: Διαχωρισμός συχνοτήτων για χρήση από τα AM και τα FM.
Το ραδιόφωνο με υπο-φέρον (subcarrier) αποτελεί εξειδικευμένη χρήση της τεχνολογίας των ραδιοκυμάτων διαμόρφωσης κατά συχνότητα (FM), κυρίως στις ΗΠΑ, όπου με ειδικούς δέκτες είναι δυνατή η λήψη περισσότερων του ενός σταθμών στην ίδια συχνότητα.
Το ψηφιακό ραδιόφωνο αποτελεί νεότερο τεχνολογικά επίτευγμα, με διάφορες τεχνολογίες που βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της δοκιμής ή της αρχικής εφαρμογής.
Το δορυφορικό ραδιόφωνο, το οποίο χρησιμοποιεί κανάλια στα πλαίσια του προτύπου της δορυφορικής ψηφιακής τηλεόρασης DVB, ούτως ώστε να μεταδίδεται μόνον ήχος.
Το Διαδικτυακό ραδιόφωνο (ραδιόφωνο του Διαδικτύου, που εκπέμπει αρχεία ροής (δηλαδή επιφορτώνεται το αρχείο σε πραγματικό χρόνο, ο ήχος φορτώνεται εκείνη τη στιγμή που παίζει) και περιλαμβάνει και το Podcasting, που είναι η εμπορική ονομασία της μεταφόρτωσης ηχογραφημένων εκπομπών.
